دسترسی آزاد به مقالات علمی چیست؟
دسترسی آزاد (open access) نوعی مدل انتشار است که دسترسی نامحدود آنلاین به انتشارهای تحقیقی را فراهم می کند. در سال های اخیر، این صنعت رشد بسیار خوبی داشته است.
قاعده های اصلی
دسترسی آزاد روی دسترسی و استفاده نامحدود از انتشارهای تحقیقی تاکید دارد. قاعده های اصلی دسترسی آزاد عبارتند از:
- ایجاد دسترسی آنلاین افراد به انتشارهای تحقیقی بدون هیچ محدودیتی
- کاربران حق خواندن، دانلود، کپی، توزیع، چاپ، اشتراک گذاری و استفاده برای تولید اثر دیگری داشته باشند.
- مولف حق استفاده مجدد از منابعش را داشته باشد.
دسترسی آزاد به دو شکل آرشیو می شود:
- طلایی یا انتشار دسترسی آزاد: انتشار ژورنال، کتاب یا مقاله آزاد در ژورنال های رسمی که تضمین دهد دسترسی به نسخه نهایی به شکل دسترسی آزاد باشد، معمولا مجوز استفاده مجدد نیز داده می شود.
سبز یا آرشیو دسترسی آزاد: پیشنهاد برای این که انتشارهای داوری شده و منتشر نشده در آرشیو‌های دسترسی آزاد، در دسترس باشند.
انتخاب دسترسی آزاد
انتخاب دسترسی آزاد برای شما به عنوان یک محقق می تواند فواید زیادی داشته باشد که از جمله آن ها موارد ذیل را می توان نام برد.
- نفوذ: مطالعه ها نشان می دهند که انتشارهای دسترسی آزاد بیشتر از دیگر مقاله ها دانلود، خوانده و استناد می شوند.
- همکاری: در پروژه با محققان از موسسه ها و کشورهای مختلف، دسترسی آزاد تضمین می کند که همه اعضای پروژه دسترسی یکسانی به نتایج خروجی داشته باشند.
- انتشار سریع: مقاله های دسترسی آزاد، تنها به شکل الکترونیکی هستند، بنابراین سریع تر از دیگر مقاله ها منتشر می شوند. به علاوه آرشیو کردن آنلاین می تواند تضمین کند که نسخه اولیه مقاله ها، بسیار سریع در حوزه موضوعی که نیاز به انتشار سریع تحقیق دارد، منتشر شود.
- حق نشر صاحب اثر: مولفان حقوق استفاده مجدد از اثرشان را دارند و به دیگران نیز حق استفاده مجدد را می دهد.
همچنین انتخاب دسترسی آزاد برای کاربران، موسسه های تحقیق و جامعه فایده هایی دارد که می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- دسترس پذیری: هر شخصی می تواند انتشارهای دسترسی آزاد را بخواند و استفاده کند. در سیستم نشر امروزی، این مورد همیشه وجود ندارد، اغلب تنها دانشجویان و محققان وابسته به سازمان هستند که قبول می کنند هزینه اشتراک برای دسترسی به آخرین تحقیق ها بپردازند.
- دموکراتیک: یکی از قواعد مهم جامعه دموکراتیک دسترسی برابر به دانش است. دولت به وسیله مالیاتی که از شهروندان می گیرد و درآمد‌های دیگری که دارد، بودجه ای برای دسترسی عموم به تحقیق ها اختصاص می دهد. این تنها دلیل منطقی برای دسترسی آسان عموم به نتایج تحقیق ها است.
- حقوق کامل استفاده مجدد: کارهای علمی دسترسی آزاد، مجاز هستند که دوباره استفاده شوند. این قابلیت همکاری بین محققان برای ساخت ابزار جدید و تعمیم دانش جدید از تحقیق موجود آسان می کند.
- دانش جدید: کشف دانش علمی در این شیوه، سریع تر اتفاق می افتد.
- آرشیو آنلاین: انتشارهای دسترسی آزاد می تواند به مدت طولانی در موسسه های آرشیوی دسترسی آزاد، آرشیو شوند.
- پدیداری: موسسه های تحقیقی می توانند نتایج تحقیقی کاربران داخلی و خارجی را بر صفحه وب و سیستم های تحقیقی شان ببینند.
معمای سخت: انتخاب دسترسی آزاد
به تازگی شغلی در گروه پروژه تحقیقاتی دانشگاه به دست آوردید، امیدوارید پروژه تحقیقی اخیر به جایگاه ثابت تان در دانشگاه کمک کند. آیا دسترسی آزاد، گزینه مناسبی برای انتشار مقاله شما است؟ شما عنصری از پروژه در گروه تحقیقی کشور ایران هستید، و می دانید که تحقیق شما سود بسیار زیادی برای کشورهای آسیایی و خاورمیانه دارد. اکنون می خواهید اولین مقاله از این پروژه را منتشر کنید. ژورنالی که سرپرست شما برای انتشار مقاله در آن پیشنهاد داده، ضریب تاثیر بالایی دارد و به موسسه شما از طریق سیستم شمارش انتشارهای تحقیقی، پول پرداخت می کند. با این حال، ناشر می خواهد همه حقوق مقاله برای همیشه به آن ها واگذار شود. این ژورنال مبتنی بر دسترسی اشتراکی است، یعنی این که موسسه هایی که نمی توانند برای اشتراک این ژورنال هزینه پرداخت کنند، محققان شان نمی توانند به این مقاله دسترسی داشته باشند.
یکی از مخاطبان تحقیق تان در ایران از شما می خواهد اگر می توانید مقاله تان را در ژورنال دسترسی آزاد، منتشر کنید. این ژورنال دسترسی آزاد، ژورنال جدیدی است که هنوز ضریب تاثیری دریافت نکرده است، اما اجازه می دهد حقوق نشر شما حفظ شود و کاربران سراسر دنیا دسترسی نامحدود به آن داشته باشند. هزینه انتشار در این ژورنال دسترسی آزاد 5.000.000 ریال است.
در این مثال: شما چه کار می کنید؟ آیا ژورنال اشتراکی با ضریب تاثیر بالا انتخاب می کنید یا این ژورنال دسترسی آزاد؟ انتخاب شما چه برتری هایی دارد؟
انتشار دسترسی آزاد
انتشار دسترسی آزاد به خوانندگان دسترسی نامحدود به مقاله یا کتاب منتشر شده می دهد. این اثر مجاز به استفاده مجدد است. به جای پرداخت هزینه برای دسترسی اشتراکی، در این روش هزینه ای به عنوان هزینه پردازش مقاله از مولف گرفته می شود. دو نوع ژورنال‌های دسترسی آزاد وجود دارد:
- تنها دسترسی آزاد:همه محتوای این نوع ژورنال ها آزادانه در دسترس هستند.
- دسترسی آزاد ترکیبی: مولفان برای دسترسی آزاد ساختن اثرشان در ژورنال سنتی هزینه اضافی پرداخت می کنند.
کتاب های دسترسی آزاد
بحث در مورد انتشار دسترسی آزاد بیشتر در مورد مقاله های ژورنال هاست، اما چرا دسترسی آزاد برای کتاب ها به مانند ژورنال ها وجود ندارد؟ اگرچه دسترسی آزاد در زمینه انتشار ژورنال ها به سرعت رشد کرده است، تعداد ناشرانی که کتاب های دسترسی آزاد ارائه می دهند نیز در حال افزایش هستند. مقاله های دسترسی آزاد می تواند به شکل های زیر باشد:
- مانند هر مقاله دیگری داوری شده هستند.
- مقاله های دسترسی آزاد مانند هر مقاله دیگری طرح بندی، غلط گیری و برندسازی شده و شامل اطلاعات متا هستند.
- مانند هر مقاله دیگری استناد به این مقاله ها و یا درون این مقاله ها توسط سیستم های تحقیقی، بین المللی شمرده می شود.
- بر خلاف دیگر مقاله ها، این مقاله ها مجوز استفاده آزاد دارند.
- بر خلاف دیگر مقاله ها، مقاله های دسترسی آزاد در دسترس هر شخصی است. مقاله های دیگر، دسترسی شان محدود به پرداخت اشتراک است.
- این مقاله ها ممکن است بدون گرفتن هزینه یا دریافت هزینه پردازش مقاله از مولف منتشر شوند.
گام به گام تا نشر دسترسی آزاد
آیا موسسه یا حامی مالی شما از شما می خواهد که اثرتان به صورت دسترسی آزاد قرار دهید؟ اگر چنین است، چه خط مشی های اعمال می شود؟
از این که چقدر بودجه در دست دارید، آگاه باشید و هزینه انتشار دسترسی آزاد را محاسبه کنید. ژورنال های دسترسی آزاد حوزه موضوعی تان را پیدا کنید. اگر انتخاب ژورنالی معتبر در زمینه تحقیق شما مهم است، ژورنال دسترسی آزاد با ضریب تاثیر بالا یا ژورنالی که در سیستم رتبه بندی ملی محاسبه شده است، انتخاب کنید. بررسی کنید که آیا این ژورنال، هزینه پردازش مقاله (APC) دارد و اگر دارد، آیا موسسه، حامی مالی یا پروژه از شما برای پشتیبانی می کند؟ بعضی ژورنال ها از گرفتن هزینه از مولفان کشورهای کم درآمد، چشم پوشی می کنند.
اگر ژورنال دسترسی آزادی درون حوزه تحقیق شما وجود ندارد، به دنبال انتشار دسترسی آزاد ترکیبی در ژورنال های سنتی باشید. هزینه پردازش مقاله برای دسترسی آزاد ساختن مقاله گرفته می شود. آیا موسسه حامی مالی یا پروژه برای پشتیبانی از شما این هزینه را پرداخت می کند؟
اگر انتشار دسترسی آزاد ممکن نبود، مقاله را در ژورنالی که اجازه آرشیو در آرشیو‌های دسترسی آزاد می دهد، منتشر کنید. بیشتر ژورنال ها اجازه می دهند، کپی داوری شده مقاله تان را آنلاین در دسترس قرار دهید.
دسترسی آزاد کجا منتشر می‌شود؟
فقط دسترسی آزاد: نشریه های دسترسی آزاد نگارش، در نگارش نشریه های دسترسی آزاد، نمایه شده است.
دسترسی آزاد ترکیبی: بسیاری از ژورنال های سنتی، گزینه ای برای انتشار تکی مقاله های دسترسی آزاد دارند. برای مثال می‌توان از آکسفورد اپن، اسپرینگر اُپن چویز، تایلر اند فرانسیس اُپن سلکت نام برد.