ضریب تاثیر ژورنال، شاخصی است که برای ارزیابی ژورنال های نمایه شده در پایگاه استنادی Web of Knowledge از محصولات تامسون رویترز استفاده می‌شود. ضریب تاثیر، میانگین سالانه دریافت استناد یک مقاله ژورنال را اندازه می گیرد. این عدد تاثیر و نفوذ یک ژورنال را نسبت به دیگر ژورنال های دسته موضوعی مشخص، تعیین می کند.
محاسبه شاخص ضریب تاثیر ژورنال
برای دانستن ضریب تاثیر یک ژورنال خاص، به پایگاه گزارش استنادی ژورنال (JCR) مراجعه کنید. این پایگاه پولی است، بنابراین تنها اگر دانشگاه یا موسسه شما برای آن حق اشتراک پرداخت کرده است، می توانید از آن استفاده کنید. با استفاده از این پایگاه به راحتی می توانید ژورنال خاص یا ژورنال های یک رشته و ضریب تاثیرش را بیابید. ضریب تاثیر مجلات یا ایمپک فکتور مبتنی بر تعداد استنادها (A) در سال جاری به موارد منتشر شده در دو سال قبل و تعداد مقاله های منتشر شده (B) در این دو سال است که رابطه به صورت IF=A/B می باشد.
شکل (1) نواحی خاکستری سایه دار، استنادهای دریافتی به مقاله های منتشر شده در ۲۰۰۹ (خاکستری روشن) و ۲۰۱۰ (خاکستری تیره) را نشان می دهد. تنها استنادهای ۲۰۱۱ برای محاسبه ضریب تاثیر مجله در ۲۰۱۱ استفاده می شود.
| ضریب تاثیر مجله در ۲۰۱۱ | ۲۰۰۹ | ۲۰۱۰ | جمع |
| تعداد استنادهایی که مقاله های مجله در ۲۰۱۱ دریافت کردند | ۹۰۰ | ۶۰۰ | ۱۵۰۰ |
| تعداد مقاله های منتشر شده | ۱۴۰ | ۱۶۰ | ۳۰۰ |
IF (2011)=(مجموعه تعداد استنادهای دریافت شده در ۲۰۱۱ به مقالات منتشر شده در ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰)/( تعداد مقاله‌های منتشر شده در ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰) با این تعداد ضریب تاثیر می شود= ۱۵۰۰/۳۰۰=۵ضریب تاثیر این مجله برای سال ۲۰۱۱ برابر ۵ است.
مشاهده روند ضریب تاثیر مجله
ضریب تاثیر، سالانه محاسبه می شود. بدین شکل می توانید میزان ارزش فعلی و ارزش مجله در یک محدوده زمانی را به دست آورید.
شکل (2) مشاهده روند ضریب تاثیر ژورنال
این نمودار روند کلی ژورنال مثال ما را نشان می دهد. مقدار ضریب تاثیر بیشتر حول و حوش ۵ است، یعنی این که به طور میانگین سالانه ۵ بار به این ژورنال استناد شده است. با وجود این که در سال ۲۰۱۰ مقدار ضریب تاثیر آن کمی پایین آمده است، در طی هفت سال تقریبا کارایی ثابتش را حفظ کرده است.
اظهارات انتقادی در رابطه با ضریب تاثیر
در طی سال ها، انتقادات زیادی علیه ضریب تاثیر شده است، برای مثال چندی پیش گروهی از ژورنال ها با انجام پژوهشی درستی شاخص ضریب تاثیر را زیر سوال بردند. در این جا جنبه های مورد انتقاد ضریب تاثیر آورده شده است. ضریب تاثیر تنها می تواند ژورنال های علمی در یک زمینه و رشته مشخص را با هم مقایسه کند، با این حال از این شاخص برای مقایسه رشته های مختلف استفاده می شود.
شکل (3) تعداد ارجاع ها به مقاله های منتشر شده در ۲۰۱۱.
این شکل وابستگی رشته ای ضریب تاثیر را آشکار می کند. استنادهایی که به محاسبه ضریب تاثیر کمک می‌کنند درون یک پنجره استنادی دو ساله هستند، که با رنگ خاکستری مشخص شده است. استنادهای خارج از این پنجره، حتی اگر بیشتر استنادها خارج از این پنجره به مقاله های قدیمی باشد، شمرده نمی شوند. خط آبی ضریب تاثیر بالاتری نسبت به خط قرمز را نشان می دهد. ضریب تاثیر کمتر نشانه کم کیفیت تر بودن یک زمینه موضوعی نسبت دیگری نیست. پنجره استنادی دو ساله برای رشته هایی که به آرامی توسعه می یابن،د بیش از حد کم است.
گرایش انگلو-امریکایی
مجلات برتر انتخاب شده به وسیله ضریب تاثیر، گرایش انگلو-آمریکایی دارند. ژورنال های با نفوذی که به دیگر زبان ها نوشته شده است، به ندرت نامی از آن ها در گزارش استنادی ژورنال های تامسون رویترز برده می شود.
ضریب تاثیر بر خلاف هدف اولیه اش تنها برای رتبه بندی ژورنال ها استفاده نمی شود، بلکه از آن برای اندازه گیری عملکرد فردی محققان نیز استفاده می شود. استفاده از ضریب تاثیر برای بررسی عملکرد محققان بسیار توسط جامعه علمی مورد انتقاد قرار گرفته است. بسیاری از پژوهشگران معتقدند که ضریب تاثیر صرفا بازتاب تاثیر فرضی یک پژوهشگر است.
ضریب تاثیر را می توان دست کاری کرد. ضریب تاثیر وابسته به نقطه زمانی است. شماره نشریه های منتشر شده در اوایل سال میلادی شانس بیشتری نسبت به جمع کردن استنادها نسبت به شماره منتشر شده در اواخر سال دارند. علاوه بر این سردبیران می توانند با نوشتن مطالبی و استناد کردن به مقاله های ژورنال‌شان (مجله خود استنادی) بر ضریب تاثیر ژورنال، تاثیر بگذارند.
ارجاع های داده شده در مقاله ها ممکن است ناقص یا اشتباه باشد. ارجاع نادرست به طور خودکار اصلاح نمی شود و بنابراین از فهرست استنادهای برای محاسبه حذف می شود. این واقعیت بر مقدار ضریب تاثیر و دیگر شاخص های استنادی چون اج-ایندکس تاثیر می گذارد.
شاخص های جایگزین
تاثیر طولانی مدت یا فوری
شاخص آنی
شاخص آنی بررسی می کند که یک مقاله در یک ژورنال خاص در سالی که منتشر شده چه اندازه استناد گرفته است. به عبارتی تعداد استنادهای گرفته شده یک مقاله در سال منتشر شده اش را می شمارد. شاخص آنی ابزاری مفید در مقایسه ژورنال ها از لحاظ پوشش دادن اخبار لبه دانش است. هر چه مجله ای شاخص آنی بالاتری داشته باشد، در انتشار فوری پژوهش ها بیشتر موفق بوده است. این شاخص نیز مانند ضریب تاثیر، وابسته به زمان است. یعنی مقاله های منتشر شده در اوایل سال شانس بیشتری برای جمع آوری استنادها نسبت به مقاله های منتشر شده در آخر سال دارند.
نیم-عمر استنادی مجله
نیم-عمر استنادی، سن میانه مقالاتی که در سال کنونی استناد گرفتند را بیان می کند. نیم استنادهای ژورنال به مقاله های منتشر شده درون نیم عمر استنادی است. نیم-عمر، اطلاعاتی در رابطه با عمر استنادها به ما می دهد. این شاخص بر عکس شاخص آنی، نشان می دهد که تا چه زمانی مقالاتی یک ژورنال خاص هنوز مورد علاقه جامعه علمی است.
اندزه گیری های پیشرفته تاثیر ژورنال
برای جبران ضعف های ضریب تاثیر (وابستگی زمینه ای، شمول خود استنادی، طول پنجره استنادی، کیفیت استنادها)، چندین روش توسعه یافته که تمام جنبه‌های مختلف یک ژورنال را اندازه می گیرند. بیشتر این نسخه ها مبتنی بر تحلیل شبکه هستند. برای مثال می‌توان به SNIP اشاره کرد که مبتنی بر داده های پایگاه اسکوپوس است.
